همشهری آنلاین
این شغل عمر ۸۰ ساله دارد
آن قدیم، با عنوان ظروفچی شناخته می‌شدند؛ ظروفچی‌هایی که ویژه مجالس و مهمانی‌های مختلف، هر آنچه نیاز میزبان برای پذیرایی درخور از مهمان بود، کرایه می‌دادند. منظورمان از آن قدیم هم یعنی حدود ۸۰ سال پیش که خانه‌ها، اتاق‌های چند دَری، حیاط و حوضی در میانه داشتند.
همشهری آنلاین- سحر جعفریان: هر مجلسی از عروسی گرفته تا عزا دربَرِشان به شادی و سوگ برپا می‌شد.درست در همین اوقات بود که بازار ظروفچیها با اجاره دیگ و دیگچه، ریسه و مهتابی، بشقاب و پیش‌دستی، چراغ والور یا پنکه، فرش و صندلی، حسابی سکه می‌شد و رونق می‌گرفت. تا به امروز که هم نام و عنوانشان به رَسته تجهیز و تشریفات کرایه‌ای مجالس ذیل اتحادیه تالارهای پذیرایی تغییر یافته و هم اسباب و وسایل اجاره‌ای‌شان را طبق نیاز و سلیقه مشتریان به روز کرده‌اند. این گزارش، شرح مختصری از اوضاع و احوال صنف ظروف کرایه‌ای مجالس است که هنوز هم تعدادی از پیشکسوتان و قدیمی‌ترهایشان چراغ مغازه‌های دودگرفته خود را روشن نگه داشته و هنوز هم بعد از این همه سال، هر روز صبح‌های خیلی زود کرکره‌های زنگاری دکانشان را با «بسم‌الله» و «خدایا توکل بر تو» بالا می‌دهند.
بزازی که ظروفچی شد
بیشتر از ۶۰ سال است که حاج ماشالله، میخِ تابلوی «ظروف کرایه‌ای» را سر در مغازه‌اش در یکی از خیابان‌های محله امیربهادر، سفت و محکم کوبانده است. مغازه‌ای قدیمی و کوچک که دورتادورش با کمدهای چوبی و شیشه‌ای از کف تا نزدیکی سقف پوشانده شده. کمدهایی که هر چند سال یکبار به طرز ناشیانه‌ای رنگ‌کاری می‌شوند تا کهنگی و فرسودگی‌شان کمتر به چشمِ مشتری‌ها بیاید. درون هر کدامشان نیز انواع و اقسام ظروف از قوری‌های گل‌سرخی، لاله‌های شاه‌عباسی، سماورهای مسی، بشقاب و دیس‌های چینی، فنجان‌های کمر باریک و نلبکی‌های نقش‌دار تا کندی‌بار، ظروف فینگرفود، استند کیک، جام‌ها کریستال با نظم و نسقی وسواس‌گونه گنجانده شده است. باندهای صوتی آن هم در سایزهای مختلف نیز گوشه‌ای جا داده شده‌اند. حاج ماشالله که طی این سال‌ها، مویی سفید کرده و چین و شکنی چند به صورت انداخته، خاطراتش را زیر و رو می‌کند تا دقیق‌تر به سوالاتمان پاسخ دهد: «پدرم بزاز بود و من هم تا قبل از اینکه پشت لبم سبز شود وَردستش بودم. از بزازی خوشم نمی‌آمد برای همین دنبال بهانه می‌گشتم تا بروم سراغ پیشه دیگری. خیری پیش آمد و یک روز همراه یکی از دوستان پدرم رفتم مجلس عروسی تا کمکش کنم کار چراغانی آنجا زود تمام شود. اتفاقا از کارم خوشش آمد و طلب کرد که شاگردش شوم. من هم از خدا خواسته، قبول کردم.» گویی مرور خاطرات برایش دلچسب است که هرازچندگاهی لابه‌لای حرف‌هایش، لبخندهایی نَمَکین فرصت بروز می‌یابند: «اسمش «اوس جعفر» بود که صفر تا صد کار چراغانی و بعد هم کرایه ظروف مجالس را یادم داد. آن سال‌ها با گاری چرخی، بیشتر دیگ، فرش و الوار چوبی برای بستن روحوضی به خانه صاحب مجلس می‌بردیم که اگر دست و دلباز بود، میوه، شیرینی و یا شام عزایی هم مهمانمان می‌کرد. بعد، یواش‌یواش، گاری چرخی‌مان شد وانت و دیگ و فرش هم شد میز تنقلات و صندلی‌های درباری! کرایه‌های روزانه‌یشان هم از ۳ زار و یک شاهی رسید به ۳۰ تا ۱۰۰ هزار تومان!» داود، کارگرش است که او نیز تا پیرانه‌سر همراه اوستایش بوده و حالا سلیقه مشتریان را به محض ورود به مغازه، با مختصاتی دقیق شناسایی می‌کند.
قالی‌های خاک گرفته لاکی، صندلی‌های لوکس درباری
حاج رضا نورمنفرد، یکی دیگر از فعالان قدیمی این صنف است که مغازه ظروف کرایه‌ای‌اش را از محله لاله‌زار به پاسداران، کوچانده است: «فرش‌های لاکی را شبی به ۱۰ قِران و ۲۰ شاهی کرایه می‌دادیم. صندلی که مُد شد اولش صندلی اَرج بود. بابت هر یک از آن صندلی‌ها هم ۵ تا ۷ زار کرایه می‌گرفتیم. صندلی لهستانی، شیواری و دست آخر، صندلی‌های درباری و شاهانه به بازار آمد که هر کدام مشتری‌های خود را از میان خانواده‌های معمولی تا اقشار متمول داشتند. ریسه‌کشی و بستن مهتابی هم از ۲ زار تا یک قِران بود. بعضی‌ها دوست داشتند لامپ ریسه‌هایشان یک رنگ باشد و بعضی‌ها هم رنگارنگ می‌پسندیدند. حالا بماند این میان افرادی هم بودند که اصلا لوازم و ظروف عاریه‌ای دوست نداشتند و از ما فقط همان سور و سات چراغانی را کرایه می‌کردند.» یکی از مهمترین تغییراتی که در کسب و کار دیروز و امروز این صنف ایجاد شده این است که در گذشته پدران و مادران بودند که می‌آمدند سفارش لوازم و تجهیزات مورد نیاز مراسم‌شان را می‌دادند اما حالا این جوان‌ترها و عروس خانم‌ها و آقادامادها هستند که اختیار انتخاب را به دست گرفته‌اند و اکثرشان نیز پیِ هر چه خاص‌تر برگزار کردن مراسم‌شان و بدین گونه، برتری جستن بر اقوام و دوستان دور و نزدیک هستند!
بره‌کشان ظروف کرایه‌ای
روزگار بره‌کشان فعالان این صنف، فصل تابستان و روزهای پنجشنبه و جمعه است. روزگاری که به فصل تابستان و روزهای آخر هر هفته می‌انجامد. روزگاری پایکوبان در مراسم عروسی و تولد تا دورهمی و جشن‌های تکلیف و تعیین جنسیت و یا غمگنانه در مراسم تحریم و یابود. در این ایام است که فعالان تجهیزات کرایه‌ای از نیروی کارگران فصلی کمک می‌گیریند تا دست رد به سینه هیچ مشتری‌ای نزنند. مشتری‌هایی که سلیقه‌یشان هر سال دستخوش تغییرات می‌شود؛ یک روز کلاسیک‌پسند می‌شوند و روز دیگر به اسباب و وسایل مدرن علاقه نشان می‌دهند. برای همین است که صاحبان این کسب و کار نیز ناچار هستند هر چند وقت یکبار تجهیزاتشان را به روز کنند. این میان اما هنوز هم وسایل پذیرایی گل‌سرخی، طرفداران پرشمار دارد؛ نشان به آن نشان که ویترین اغلب دفاتر ظروف کرایه‌ای از گونه‌های گوناگون آنها، انباشته هستند. محمد منفرد، یکی از پسران حاج رضا از جشن‌های ویژه کودکان به عنوان پرتکرارترین مراسم مشتریان‌شان یاد می‌کند و می‌گوید: «راستش مشتریان علاقه پیدا کرده‌اند به بهانه‌های مختلف برای کودکانشان جشن بگیرند؛ جشن تعیین جنسیت تا دندانی، پوشک و تولد و هزارتای دیگر. حتی این جشن‌ها را هم دارند سانتی‌مانتال می‌کنند با تجهیزاتی که منحصر به کودکان است مانند میز و صندلی‌های کودکانه! یک نکته را هم بگویم که دفاتر تجهیزات کرایه‌ای با توجه به بافت اقتصادی و اجتماعی محله پیرامونی، کیفیت و قیمت تجهیزات خود را انتخاب و تعیین می‌کنند. محله‌ای وجود دارد که می‌توانید قاشق و چنگال نقره از ظروفچی‌هایش کرایه کنید و محله‌ای دیگر هم هست که مشتریانش فقط چند صندلی کرایه می‌کنندو باقی احتیاجات مجلس‌شان را از فامیل و همسایه به قرض می‌گیرند!» فعالان این صنف، از تاثیرات شبکه‌های مجازی بر شکل‌گیری نیازها و سلایق جدید مشتریان خود نیز نکاتی چند دارند که ضمن افزایش سطح تجملگرایی و مصرف‌زدگی به فزونی درآمد آنها می‌انجامد.
اتحادیه‌ای برای ظروفچیها
می‌توان در هر محله و منطقه‌ای از شهر یکی، دو مغازه یا دفتر ویژه کسب و کار ظروف کرایه‌ای مجالس را یافت. کسب و کاری که صاحبانشان یک سر در مراسم عروسی و جشن و پایکوبی دارند و سری دیگر در مجالس عزا و ترحیم. هر چند، در بعضی از محله‌ها و مناطق با توجه به کمیت مشتریان و فراوانی درخواست‌ها برای تجهیز انواع مجالس خانگی و سالنی، تعداد این مغازه‌ها و دفاتر ظروف کرایه‌ای، بیشتر از یکی، دو واحد است اما در مجموع به گفته «خسرو ابراهیمی‌نیا»، عضو هیئت مدیره اتحادیه تالارهای پذیرای و تجهیز مجالس در حال حاضر حدود ۳۰۰ واحد ظروف کرایه‌ای و تجهیز مجالس، فقط در تهران فعال هستند. ابراهیمی‌نیا همچنین می‌گوید: «محدوده اصلی و آغازین فعالیت این صنف در حدود محله امیربهادر پایتخت است که نخستین‌هایشان از دهه ۲۰ شروع کردند به چراغانی حیاط و کوچه‌هایی که سازعروسی در آنها کوک بود و یا کرایه ظرف و ظروف مازاد به خانواده‌هایی که یا حاجی‌شان از سفر حج بازگشته بود (ولیمه) و یا کسی از عزیزانشان به سفر ابدی رفته بود. دهه ۴۰ نیز بر تعداد مغازه‌های ظروف کرایه‌ای در سایر محله‌ها افزوده شد.» ابراهیمی‌نیا ادامه می‌دهد: «کمتر از ۱۰ سال نیز می‌شود که صنف تجهیزات کرایه‌ای مجالس را ذیل اتحادیه تالارهای پذیرایی، رسمیت بخشیده‌ایم تا ضمن قانونگذاری و تعیین مصوبات نرخنامه در ارتباط با فعالیت و اقدامات آنها، نظارت نیز به صورت مستمر صورت گیرد.»
